Door de eeuwen heen zien we een pijnlijk patroon: telkens wanneer antisemitisme oplaait, worden Joden gedwongen hun identiteit te verbergen, te relativeren of zelfs actief te bestrijden. Van de Hellenistische Joden die hun besnijdenis lieten herstellen om in de Griekse gymnasia te passen, tot de Marranen die in angst leefden voor de Spaanse Inquisitie. Van Heinrich Heine die zijn doop een “entrée-biljet tot de Europese cultuur” noemde, tot de Yevsektsiya - Joden die in de Sovjet-Unie hun eigen cultuur uitroeiden in naam van het communisme.
Wat eeuwen geleden gold, geldt vandaag opnieuw. Ook in Nederland anno 2025 zijn er Joden die hun davidster of keppel afdoen voordat ze de metro instappen, die hun kinderen aanraden niet te vertellen dat ze Joods zijn, of die deelname aan Joodse studentenactiviteiten vermijden om niet herkenbaar te zijn. De mechanismen zijn oud, maar de realiteit is nieuw en confronterend.
Van oud patroon naar moderne echo
In de tweede eeuw voor de gebruike jaartelling probeerden Joden zich te assimileren in de Griekse cultuur: Griekse namen, deelname aan gymnasia, zelfs het verwijderen van besnijdenissporen. Het leidde tot de Makkabese opstand: verzet tegen het verdwijnen van identiteit.
In Spanje en Portugal werden Joden in de 15e eeuw massaal tot bekering gedwongen. Duizenden leefden als “Conversos” of “Marranen”: officieel christelijk, in het geheim Joods. Wie betrapt werd, riskeerde marteling of de brandstapel.^1
Ook in Duitsland en Oostenrijk lieten in de 19e eeuw velen zich dopen om carrière te maken. Dichter Heinrich Heine noemde zijn doop cynisch een “entrée-biljet tot de Europese cultuur”.^2
In de Sovjet-Unie werd de zelfverloochening geïnstitutionaliseerd. De Yevsektsiya, de Joodse sectie van de Communistische Partij, sloot synagogen, vervolgde rabbijnen en verbood Hebreeuws onderwijs.^3 De Bundisten in Oost-Europa definieerden Joods-zijn alleen seculier en cultureel (Jiddisj), maar verwierpen religie en zionisme.^4
Na de Holocaust kozen in Nederland veel overlevenden voor stilte. Kinderen kregen “gewone” namen, synagogen werden verlaten. Het trauma leerde: opvallen is gevaarlijk.
Nederland anno nu: de keppel onder de pet
Sinds de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 is het antisemitisme in Nederland geëscaleerd. Het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI) rapporteerde in 2024 meer meldingen dan ooit. Premier Schoof sprak in 2025 van “onversneden antisemitisme” en zelfs een jacht “op Joden” in Amsterdam.^5
De praktijk is rauw: Amsterdammers van Joodse komaf die hun davidster afdoen in de metro. Ouders die hun kinderen afraden hun afkomst te delen. Studenten die zich terugtrekken uit Joodse online groepen of activiteiten uit angst herkenbaar te worden. Rabbijnen die adviseren: draag geen keppel, maar een pet. ^6
Het kabinet erkende het probleem en presenteerde in 2024 een antisemitismeplan met jaarlijks 4,5 miljoen euro voor beveiliging en onderwijs.^7 Toch voelt de dagelijkse praktijk anders: wie een keppel draagt, doet dat op eigen risico.
Educatie als sleutel
Antisemitisme bestrijd je niet alleen met beveiliging, maar ook met kennis. Hier gaat het vaak mis in onderwijs en publieke discussie.
De IHRA-definitie van antisemitisme is internationaal de standaard. Zij benoemt ook ontkenning van Joodse zelfbeschikking als antisemitisme.^8 Nederland heeft deze erkend, maar de toepassing in onderwijs en media blijft achter.
Ook ontbreekt kennis over de oorsprong van de naam Palestina: ingevoerd door de Romeinen in 135 na de gebruikelijke jaartelling om de Joodse band met het land uit te wissen. Dat gegeven wordt zelden onderwezen, maar is cruciaal voor begrip van hedendaagse discussies.
Het koloniale frame - Israël als koloniaal project - is historisch onjuist. Joden keerden terug naar hun voorouderlijk land, geen vreemde macht. Toch domineert dit frame universiteiten en media, en voedt het een vals narratief dat Joodse legitimiteit ondermijnt.
Daarnaast zijn er feiten die structureel ontbreken:
- Amin al-Hoesseini, grootmoefti van Jeruzalem, collaboreerde openlijk met Hitler, ontmoette Himmler en riep moslims op zich bij de nazi’s aan te sluiten.^9
- De Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) werd onder leiding van de Egyptische Yasser Arafat en met steun van de Sovjet-Unie, Syrië en Egypte in 1964 opgericht met als doel de vernietiging van Israël, jaren voordat er sprake was van mogelijk betwiste gebieden (Judea en Samaria / Westoever).
- Het Hamas-handvest van 1988 citeert antisemitische complottheorieën en roept op tot de vernietiging van Israël en Joden wereldwijd.^10
Zonder deze context blijft antisemitisme in Nederland onbegrepen.
Waarom lopen Joden weg van hun identiteit?
De oorzaken zijn herkenbaar:
- Trauma en angst: zichtbaarheid voelt gevaarlijk.
- Identificatie met de vijand: acceptatie proberen af te dwingen door eigen gemeenschap te bekritiseren (zoals de Yevsektsiya deed).
- Schaamte en uitsluiting: op Nederlandse scholen klinkt “Jood” als scheldwoord.
- Ideologische druk: in bepaalde progressieve en religieuze kringen wordt Joods-zijn soms gelijkgesteld aan kolonialisme.
- Pragmatisme: carrièredruk maakt zichtbaarheid riskant.
De paradox
Door jezelf te verbergen verdwijnt antisemitisme niet - het bevestigt het. De boodschap wordt: Joodse zichtbaarheid is ongewenst. Van Marranen tot studenten in Amsterdam: het mechanisme herhaalt zich.
Wat Nederland moet doen
- Veiligheid garanderen: niet alleen bij Joodse instellingen, maar ook in de publieke ruimte.
- Onderwijs hervormen: IHRA-definitie toepassen, feiten over de herkomst van de naam Palestina, kolonialisme en imperialisme van grootmachten, Al-Hoesseini en Hamas-handvest onderwijzen.
- Geen vergoelijking: scheldwoorden en geweld zijn antisemitisme, geen kritiek.
- Zichtbaarheid beschermen: een Jood met keppel moet ongeacht zijn mening net zo veilig zijn als ieder ander.
Identiteit verbergen
Van de gymnasia van Antiochus tot de metro in Amsterdam: het patroon is pijnlijk herkenbaar. Joden verbergen zichzelf om te overleven. Maar de echte vraag is niet waarom zij zich verbergen, maar waarom de samenleving hen daartoe dwingt.
Elke keer dat Joden hun identiteit moeten verbergen, faalt de samenleving. Alleen door historische kennis, educatie en bescherming van zichtbaarheid kan Nederland dit patroon doorbreken.
Bekijk ook deze bronnen:
- Henry Kamen, The Spanish Inquisition: A Historical Revision (1997).
https://www.britannica.com/topic/converso
2.Heinrich Heine, Geständnisse (1854).
https://www.lbi.org/1938projekt/detail/race-not-religion
- YIVO Encyclopedia - Yevsektsiya; Wikipedia.
https://encyclopedia.yivo.org/article/2358
- Jewish Virtual Library - Bund.
https://www.jewishvirtuallibrary.org/bund
- NOS - Schoof: harde maatregelen tegen antisemitisme.
https://nos.nl/artikel/2544146-schoof-wil-harde-maatregelen-tegen-onversneden-antisemitisme
- RTL - Joden in Nederland verbergen wie ze zijn.
https://www.rtl.nl/nieuws/artikel/5416433/intimidatie-pesterijen-onveiligheid-toenemend-antisemitisme-nederland-sinds
- NOS - Kabinet presenteert antisemitismeplan.
https://nos.nl/artikel/2545501-kabinet-presenteert-antisemitismeplan-joodse-gemeenschap-moet-zich-weer-veilig-voelen
- De werkdefinitie van antisemitisme van de IHRA.
https://holocaustremembrance.com/resources/de-werkdefinitie-van-antisemitisme-van-de-ihra
- USHMM - Haj Amin al-Husseini.
https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/hajj-amin-al-husayni-wartime-propagandist
- Yale Avalon Project - Hamas Charter 1988.
https://avalon.law.yale.edu/20th_century/hamas.asp
Reactie plaatsen
Reacties