Dat 250 culturele instellingen in Nederland en België alle banden met Israëlische organisaties hebben verbroken is geen moedige en principiële keuze. Het laat zien hoe snel verontwaardiging doorschiet in groepsdenken met een simplificatie van de complexe werkelijkheid en met dogmatisme in denken. De culturele sector is vatbaar voor collectieve emoties en hangt eenvoudige vijandbeelden aan.
Wat hier gebeurt, lijkt sterk op massahysterie. Angst en verontwaardiging verspreiden zich in een groep razendsnel. Steeds vaker en sneller door internet en sociale media. In een massa verdwijnen kennis, nuance en kritisch denken; de twijfel wordt onderdrukt, vragen worden steeds minder gesteld en de bronnen van informatie zijn de bubbels, groepen en grotten. Meegaan met het eigen gelijk in een narratief dat steeds luider klinkt.
De boycot van Israël laat dit duidelijk zien. De instellingen overtuigen zichzelf dat ze rechtvaardig handelen, terwijl ze in feite juist meegaan in een soort van paniek. Inzicht en wijsheid hebben het verloren van partijpolitiek.
Massahysterie ontstaat door sociale besmetting. Mensen spiegelen elkaar, in ideeën, gevoelens en opvattingen. Emoties en gedragingen worden in de groepen overgenomen. Soundbites, slogans en frames worden de maat van alle dingen.
In dit geval gaat het om de herhaalde framing dat Israël een 'apartheidsstaat' is en 'genocide' pleegt, dat het bestaan van Israël de bron is van alle uitbuiting en ellende in het Midden-Oosten. Dat steun aan Israël gelijkstaat aan steun aan een postmodern Nazi-Duitsland.
In een groep met gelijkgestemden die keer op keer beelden bekijken van Gaza worden zulke onwaarheden of groteske karikaturen al snel absolute waarheden en verdringen zij collectief kritisch denken. Er ontstaat een reflex in denken van strijd tegen de zionistische bezetter.
Daarnaast speelt dogmatisme: de starre vasthoudendheid aan de ideologieën. Israël is de onderdrukker, Palestina het slachtoffer, en binnen een oorlog tegen het kwade moet eenieder, dus ook de culturele wereld, partij kiezen. Verzet of collaboratie.
Ruimte voor nuance is er niet. Vragen stellen en luisteren evenmin. Laat staan ontmoetingen met mensen die op basis van andere argumenten afwijkende opvattingen hebben. Er is geen ruimte meer voor dialoog: niet voor de complexiteit van het conflict, niet voor de rol van Hamas, niet voor de existentiële dreiging die Israël al sinds het begin van zijn staatkundig bestaan moet doorstaan, niet voor de rol van het Westen en die van 57 islamitische staten.
Wie dat benoemt, wordt snel weggezet als 'zionistische propagandist' of 'Israël aanhanger'. Waarom is er hier - binnen dit conflict - sprake van zo'n verbitterde strijd met hoogoplopende emoties?
Het valt namelijk op dat deze boycot - maar eigenlijk alle pro-Palestina acties - zo eenzijdig zijn met een obsessieve fixatie op Gaza. Er is nauwelijks ruimte meer in het politieke en publieke debat om het over andere kwesties te hebben.
Over andere staten waar ernstige onderdrukking plaatsvindt: China en de internering van honderdduizenden Oeigoeren, de oorlog van Rusland in Oekraïne, geweld tegen vrouwen in Iran, de onderdrukking in Afghanistan. Of tal van andere crises in de wereld met veel grotere impact. Denk aan de klimaatcrises, racisme, speciesisme, seksisme en discriminatie. Of de aanwezigheid van autocratieën, dictaturen en theocratieën en de opkomst van illiberale democratieën.
Waarom dan juist alleen aandacht voor Israël? Hier raakt het debat de dunne grens tussen anti-Israël kritiek, antizionisme en antisemitisme. De latente voedingsbodem die een roze olifant is binnen de 'debatten'.
Zionisme is in essentie het streven naar een veilig thuis voor het Joodse volk. Na eeuwenlange vervolging en de Holocaust is dat vanzelfsprekend geen luxe, maar een existentiële noodzaak. Antizionisme daarentegen miskent dit recht, nog steeds. De fixatie van antizionisme op de enige Joodse staat ter wereld - binnen 57 Islamitische - toont aan dat mensen nog steeds niet weten wat de gevolgen zijn van hun opvattingen.
Wanneer Hamas en activisten in het Westen de slogan 'From the river to the sea, Palestine will be free' gebruiken, gaat het niet om kritiek op beleid, maar om het uitwissen van Israël als staat.
Dat is zowel antizionistisch als antisemitisch. Want het betekent het einde van de staat Israël en de vernietiging van Joden.
De culturele boycot in Nederland en België zit natuurlijk op een ander niveau, maar deelt dezelfde logica. Israël wordt niet beoordeeld op beleid of misstanden, maar in zijn geheel uitgesloten, als een morele paria, als de nieuwe nazi's. Het is alsof we in een dystopische tijd zijn beland.
In de praktijk zien we steeds meer hoe protest kan ontsporen. Bezettingen van universiteitsgebouwen, blokkades van treinverkeer, het verstoren van voorstellingen of evenementen geven aan dat symbolische acties overgaan in ontwrichting, intimidatie en terreur.
Het is een glijdende schaal: een slogan leidt tot blokkades, blokkades tot bezettingen, en soms kan dit uiteindelijk overgaan in geweld en zo tot uitsluiting en daarna de vernietiging van een staat en een volk.
Het is een omgekeerde wereld waarbij er haast gesproken kan worden van een “Westerse Cultuurkamer” waarbij het doel is om de pro-Palestijnse gedachte te propageren en kunstenaars en journalisten te controleren op hun morele zuiverheid.
Waarbij de zogenaamde 'ontaarde, ongezonde, onnatuurlijke' creativiteit van Israël, Israëliërs en straks misschien Joden moet worden uitgebannen.
De westerse samenleving moet omgevormd worden tot een soort zuivere cultuurstaat. Kunst en cultuur beoordeeld op basis van etniciteit, ras en religie. Dit is misschien een overdrijving of mogelijkerwijs een blik op de tragedies die zich nu afspelen.
De aanslag gisteren in Manchester op een synagoge tijdens Yom Kippur laat namelijk zien dat escalatie geen doodnormale abstractie is. Dodelijk antisemitisch geweld is geen incident, maar een direct gevolg van een klimaat waarin demonisering en radicalisering genormaliseerd raken door politici, activisten en nu ook de sector van kunst en cultuur.
Woorden en beelden hebben altijd gevolgen. Een omgeving die haat en zwart-witdenken voedt, maakt mensen kwetsbaar voor extremisme en zo tot pogroms en terreur.
Dat betekent niet dat kritiek op Israël onmogelijk is. Binnen een democratie zijn vrijheden heilig. Protest en het recht om het ergens niet mee eens te zijn, het zijn levensaders van de vrijheid. Het probleem ontstaat wanneer kritiek verandert in massahysterie met collectieve uitsluiting van instituten, artiesten en academici. Want zij worden beoordeeld op grond van nationaliteit of identiteit. Dat is moreel onaanvaardbaar.
Boycotten, blokkades, verstoringen en een cancelcultuur maken dialogen dood. Er zijn geen ontmoetingen meer; mensen staan tegenover elkaar en schreeuwen. Deze acties verergeren polarisatie en versterken een klimaat van intimidatie en haat.
Er is altijd een keuze. Organisaties kunnen investeren in dialoog, uitwisseling en samenwerking om te laten zien dat samenwerken en samenleven mogelijk is.
Zo kunnen ze kunstenaars een podium bieden en tegelijk kritiek mogelijk maken en houden.
Hier komt het idee van timshel om de verlichte hoek kijken. Het concept, bekend uit religie, literatuur en filosofie, benadrukt dat de mens niet veroordeeld is tot één bepaalde weg, maar de kracht heeft om zijn eigen lot voor een deel te bepalen.
Het is een prachtig en krachtig idee. Timshel herinnert eraan dat we altijd kunnen kiezen voor nuance, dialoog, ontmoeting, relativeren en verantwoordelijkheid, in plaats van ons te laten meeslepen door de emotionele reflexen van de massa in een kunstmatige strijd.
Wie kiest voor uitsluiting, draagt bij aan een abject en verontrustend klimaat waarin ontmoeting, dialoog, gesprek en vrede onmogelijk worden.
Wie kiest voor nuance en dialoog, geeft ruimte aan twijfel, meerdere realiteiten en oplossingen binnen de kaders van een democratische samenleving.
Culturele instellingen hebben de verantwoordelijkheid niet alleen om podia te zijn voor kunst en cultuur, maar ook om vrijheid van meningsuiting te beschermen. Wat meer timshel graag.
De weg van dialoog, ontmoeting en nuance is moeilijker dan die van blind verzet in de vorm van een heilige kruistocht, maar het is de enige manier waarop we onze waarden behouden en positief bijdragen aan een samenleving waarin ook cultuur een plek van niet alleen kunst maar ook ontmoeting, debat en kritisch onderzoek blijft.
Moed ontstaat niet in het volgen van de verhitte massa, maar in het zetten van stappen tegen de stroom van de tijd in en weigeren je te laten meeslepen in te grote emoties en en zo te kiezen voor verantwoordelijkheid nemen en tonen.
Om oplossingen te zoeken en te vinden zonder burchten te bouwen en mensen een etiket van fout op te spelden. Een mens heeft meer dan 1001 mogelijkheden per dag om zo keuzes te maken.
Bernd Timmerman, historicus & socioloog
Reactie plaatsen
Reacties