“Bestrijding van antisemitisme is voornamelijk een opgave voor de niet-Joodse bevolking” - Duidelijke taal van dr. Remko Leemhuis in de Duitse pers

“Juden in Deutschland denken ans Auswandern” (Joden in Duitsland denken aan emigreren). De veelzeggende kop boven een uitvoerig interview met dr. Remko Leemhuis (directeur van het American Jewish Committee Berlijn) in de Frankfurter Allgemeine (15 juli 2025). Een selectie aan citaten uit de aangesproken thema’s.

Over de enorme stijging van antisemitische voorvallen in Duitsland in 2024 in vergelijking met 2023: 8627 incidenten, bijna 77 procent hoger, bijna 24 voorvallen per dag, nauwkeurig gedocumenteerd door het meldpunt RIAS (Recherche- und Informationsstelle Antisemitismus.

Remko Leemhuis: De getallen zijn belangrijk. Zij vormen het fundament waarop wij met de politiek verantwoordelijken kunnen spreken. Vroeger sprak men vaak over waarneming en nu hebben we een solide basis aan feiten. Wat dikwijls over het hoofd wordt gezien, is, dat RIAS ook voorvallen documenteert die onder de drempel van strafbaarheid vallen.

Wat het dagelijks leven vaak zo ondragelijk maakt, zijn niet alleen de strafbare daden, maar ook andere zaken die daar worden opgevoerd: antisemitische leuzen of Whatsapp-groepen van studenten bijvoorbeeld. Erg genoeg, dat het zo is, hoe het is.

Over de existentiële bedreiging van Joods leven in Duitsland sinds de pogrom van Hamas van 7 oktober 2023.

Remko Leemhuis: Ik zou daar iets op vooruit willen lopen. Antisemitisme is geen gevolg van het Midden-Oostenconflict of van het Israëlisch-Palestijns conflict, maar de oorzaak ervan.

Over de pro-Palestina beweging.

Remko Leemhuis: Ik vermoed dat daar veel mensen komen die voor de eerste keer bij een demonstratie zijn. En die inderdaad eigenlijk niet eens weten over welke rivier (de Jordaan) en over welke zee (de Middellandse Zee) het gaat bij de slogan “From the River to the Sea”.

Over de constatering van de auteurs Marina Chernivsky en Friederike Lorenz-Sinai dat de 7^e oktober een cesuur markeert voor de Joodse gemeente in Duitsland en die zij duiden als “De anticipatie op aanslagen is deel van de Joods-Israëlische normaliteit”.

Remko Leemhuis: Er valt een terechte spanning te bespeuren. Ik hoor vaker dan nog enkele jaren geleden dat Joden in Duitsland aan emigreren denken. Een eerste indicatie is dat de aanmeldingen voor Joodse scholen nog nooit zo hoog waren als nu en dat is zogezegd een eerste vorm van terugtrekking.

Over maatregelen van de Duitse regering tegen antisemitische publieke uitingen.

Remko Leemhuis: Daar, waar het mogelijk is, kan men wettelijk tot aanscherping overgaan. In principe zou ik zeggen, hebben wij wetten die volstaan om tegen antisemitisme op te treden. Ik verwacht van mensen op leidende posities, zoals universiteitspresidenten en leiders van culturele instellingen, een duidelijke houding. En die hebben wij niet pas sinds de 7^e oktober vaak gemist.

Over de houding van de meerderheid van de bevolking tegenover Jodenhaat.

Remko Leemhuis: Wat veel belangrijker is: de meerderheid in de samenleving moet uit haar lauwe houding komen. De bestrijding van antisemitisme is voornamelijk een opgave voor de niet-Joodse bevolking.

Over kritiek op de IHRA-definitie van antisemitisme.

Remko Leemhuis: De kritiek op de IHRA-definitie ontbrandt in de allermeeste gevallen doordat zij ook het antisemitisme contra Israël oppakt, vandaag de dag een van de meest uitgesproken manifestaties van antisemitisme. Vaak wordt hier geargumenteerd dat de IHRA-definitie kritiek op Israël onmogelijk zou maken. Dat dat niet klopt, maakt de lectuur van de definitie duidelijk. Daar vind je de zin: “Overigens kan kritiek op Israël, die met andere landen vergelijkbaar is, niet als antisemitisch worden beschouwd.” Wanneer Israël echter gedemoniseerd wordt, is dat antisemitisch.

Over de uitspraak van de Duitse bondskanselier Friedrich Merz dat “Israël het vuile werk voor ons allemaal heeft opgeknapt” in relatie tot de recente militaire confrontatie tussen Iran en Israël alsmede de kritiek daarop.

Remko Leemhuis: “Hier heeft hij de juiste woorden gevonden. Dat moet daarom worden benadrukt omdat het begrip “Staatsräson” vaak gebruikt wordt zonder de context te weten hoe dit begrip gemeend was. De voormalige bondskanselier Angela Merkel sprak in 2008 in de Knesset expliciet daarover met het oog op het Iraanse atoomwapenprogramma. De “Staatsräson” was op dit probleem afgestemd geweest. De facto heeft Merz inderdaad gelijk. Want Israël heeft ook een gevaar voor Europa weggenomen. Per slot van rekening zouden de ballistische raketten met kernkoppen van Iran ook Berlijn kunnen bereiken.

Over hoe Leemhuis het begrip “Staatsräson” invult voor de bijzonder relatie tussen Duitsland en de Joodse staat, wiens existentie Duits “Staatsräson” zou inhouden.

Remko Leemhuis: Het probleem is dat de term nooit gedefinieerd is en eenieder die naar eigen mening duidt. Overigens verwacht niemand in Israël dat Duitsland soldaten stuurt. De Israëli’s zijn zelf wel in staat zich te verdedigen. Voor mij betekent het, in het bijzonder na de 7^e oktober, dat Duitsland Israël politiek en diplomatiek de rug vrijhoudt om zijn oorlogsdoelen te bereiken.

Over de relatie Duitsland-VS.

Remko Leemhuis: De VS zijn en blijven de belangrijkste bondgenoot van Duitsland. Met deze Trump-regering moeten wij pragmatisch omgaan. Dat heet niet onkritisch, maar deze hysterie, alles is meteen slecht, maakt het debat vermoeiend.

Bron: interview in de Frankfurter Allgemeine met dr. Remko Leemhuis, directeur American Jewish Committee Berlin, door Majd El-Safadi onder de kop “Juden in Deutschland denken ans Auswandern”, 15 juli 2025.