Selectieve vrijheid Nederlandse universiteiten kunnen niet opkomen voor academische vrijheid en tegelijkertijd Joden en Israëli's het zwijgen opleggen - Eliyahu Sapir

Het  recente 'Statement on Academic Freedom' van de rectoren van de Nederlandse universiteiten is principieel rijk, maar in de praktijk verontrustend hol. Hun verheven retoriek over vrijheid van denken, open dialoog en de afwijzing van dogma's klinkt pijnlijk ironisch voor degenen onder ons die de afgelopen twee jaar hebben toegekeken hoe deze zelfde instellingen toekeken, of actief deelnamen, terwijl Joodse en Israëlische academici werden gemarginaliseerd, het zwijgen opgelegd, lastiggevallen en uitgesloten.

Dit stilzwijgen, en vaak medeplichtigheid, kwam toen universiteiten Israëlische instellingen boycotten, Joodse sprekers verboden en agressors sussen die Joodse studenten en medewerkers het gevoel gaven zo onwelkom te zijn, dat velen nu overwegen hun universiteiten of zelfs Nederland te verlaten.

Nu geven ze om academische vrijheid?

Nu de protesten op de campus escaleren en de leiding van de universiteit wordt geconfronteerd met uitdagingen voor haar gezag, herontdekken dezelfde instellingen plotseling de taal van pluralisme en academische openheid.

Maar waar was deze morele helderheid toen Israëlische gastdocenten niet werden uitgenodigd om geen andere reden dan hun nationaliteit? Toen een filmvertoning van een student werd geblokkeerd omdat "het nu een gevoelige tijd is", alsof Israëliër zijn je diskwalificeert voor artistieke expressie?

Waar was de verdediging van nuance toen Joodse studenten werden belasterd omdat ze weigerden Israël te verloochenen? Waar was de toewijding aan "respectvolle onenigheid" toen zionistische perspectieven werden weggeschreeuwd, onderzoekssamenwerkingen werden verbroken en Joodse stemmen uit het campusdiscours werden verdreven?

Waar was de institutionele reactie toen het eigendom van particuliere universiteiten werd overgenomen door demonstranten die het trots "zionistisch-vrij" verklaarden, een huiveringwekkend eufemisme voor, als we eerlijk zijn, Judenfrei?

Niet alleen verwaarlozing, samenspanning

Dit is niet alleen een falen om de academische vrijheid te verdedigen. Het is een bewijs van universiteiten die de schending van die vrijheden actief mogelijk maken, en in sommige gevallen legitimeren, wanneer de doelwitten Joden en Israëli's zijn.

Neem Wageningen University. In mei 2025 beloofden honderden medewerkers publiekelijk geen toezicht te houden op studenten van Israëlische instellingen. Dit was geen protest; Het was een directe toezegging om te discrimineren op basis van nationaliteit. Academische apartheid, duidelijk en eenvoudig. En wat zei de leiding van de universiteit? Niets.

Of denk aan de TU Delft, waar een universitaire opleiding Israël beschreef als een koloniaal project, waarbij Israëli's collectief als kolonisatoren werden gebrandmerkt. De cursus werd geleid door instructeurs met gedocumenteerde gegevens over het steunen van Hamas, het bagatelliseren van de Holocaust en het promoten van extremistische verhalen. Dit werd niet alleen getolereerd, het maakte officieel deel uit van het universitaire curriculum.

Dan is er nog de Universiteit Maastricht. Terwijl gesprekken van Joodse sprekers werden geblokkeerd of geannuleerd onder vage "veiligheidszorgen", werden Palestijnse sprekers met open armen ontvangen. Erger nog, de universiteit erkende officieel en stelde een kantoor ter beschikking van Free Palestine Maastricht, een organisatie die bekend staat om een lange geschiedenis van intimidatie, antisemitische retoriek en het aanzetten tot geweld.

Wanneer haat wordt beloond en dialoog het zwijgen wordt opgelegd

Wat zegt het over de Nederlandse academische wereld als aanstichters worden beloond, terwijl dialoogzoekenden worden onderdrukt?

Nu het ideologische radicalisme dat ze tolereerden op zijn grondvesten begint te schudden, met campusbezettingen, gepolariseerde klaslokalen, toenemende Nederlandse politieke controle en een wegglijdende wereldwijde academische reputatie, hebben de rectoren het belang van academische vrijheid herontdekt. Maar dit is geen ontwaken van het geweten; Het is een strategisch antwoord op een crisis die ze hebben helpen creëren. Toen Joden en Israëli's systematisch werden uitgesloten, toen de dialoog werd opgegeven voor dogma's, zeiden ze weinig. Nu ze vrezen de controle over de academie zelf te verliezen, vinden ze ineens hun stem.

Laten we eerlijk zijn: dit is geen principieel standpunt. Het is schadebeperking door instellingen die jarenlang selectief hun eigen waarden hebben toegepast. Als academische vrijheid iets wil betekenen, moet ze universeel zijn. Het moet van toepassing zijn op de controversiële, de impopulaire en ja, op de Israëlische en de Joodse.

De morele ineenstorting van de Nederlandse academische wereld

Waar we getuige van zijn is niet alleen een beleidsfalen, maar ook een morele ineenstorting.

De rectoren betreuren nu de polarisatie, maar ze hebben bijgedragen aan de productie ervan door één groep, de Joden, als vervangbaar te behandelen. Door ideologie het principe te laten overheersen. Door angst en populisme het beleid te laten dicteren.

Wil de academie een waar toevluchtsoord voor kritisch denken zijn, dan moet ze de reductie van complexe conflicten tot slogans verwerpen. Het moet het recht van Israëli's beschermen om te spreken zonder te worden belasterd. Het moet Joodse studenten in staat stellen te bestaan zonder te worden ondervraagd. En het moet ervoor zorgen dat oproepen tot "gerechtigheid" geen rechtvaardiging voor uitsluiting worden.

Academische vrijheid begint met consistentie

De universiteiten zeggen nu dat ze een dialoog willen. Dat is welkom. Maar laat het beginnen met eerlijkheid. Laat het beginnen met een erkenning van de hypocrisie die ons hier heeft gebracht.

Zolang de Nederlandse universiteiten niet bereid zijn hun principes consequent toe te passen, op joden en Israëli's, op impopulaire opvattingen en op degenen die echt geïntimideerd worden, zullen hun verklaringen over academische vrijheid precies blijven wat ze zijn: geen daden van moed, maar late pogingen om legitimiteit te redden na jaren van morele abdicatie.

Lees dit stuk in het Engels, onderaan de pagina zijn eerdere bijdragen van Eliyahu Sapir te vinden.