“Ik voel mij schatplichtig aan al die levens van Shoa-slachtoffers” – voor de Iraanse vluchteling en auteur Keyvan Shahbazi vormt de Holocaust een onlosmakelijk deel van zijn persoonlijke geschiedenis

Nadrukkelijk uitgesproken zinnen, zogezegd onderstreepte zinnen, maken extra alert. Zo ook in het uitvoerige gesprek met de auteur Keyvan Shahbazi: “Het huwelijk tussen islam en links, tussen islamisme en extreemlinks werd bezegeld met Hamas als bemiddelingsbureau, en ze vierden het over de lijken van de afgeslachte Joden, op stations, op straten, op campussen.”

Inderdaad, de schrijver van het indrukwekkende boek “De prijs van vrijheid” spreekt vrijuit: “Weet u wat de drijvende kracht is achter anti-Israël-activisme? Het zuivere antisemitisme.” Daarbij laat Keyvan Shahbazi het niet. Als steunbetuiging aan de Joden hangt hij regelmatig de Israëlische vlag uit. “Dat is het minste wat ik kan doen. Laten meer mensen dat doen.”

Allereerst onze hartelijke gelukwens met uw tweede boek “De prijs van vrijheid”! Dat het even succesvol mag zijn als het eerste, “De Amerikaan van Karadj”.

Keyvan Shahbazi: Hartelijk dank. En dank voor deze gelegenheid om mij uit te kunnen spreken.  

Hebt u al plannen voor een derde boek? Bijvoorbeeld een vervolg op “De Amerikaan van Karadj”?

Keyvan Shahbazi: Toen ik aan “De Amerikaan van Karadj” begon, wist ik niet wat het thema van dat boek zou zijn. Ja, het was het verhaal van de Iraanse revolutie vanuit het ë van een opgroeiend kind, en wat die omwenteling met dat gezin had gedaan. Pas jaren later realiseerde ik mij dat dat boek maar één personage had: het land Iran. En hoe dat land in 1979 zelfmoord pleegde. Die ontdekking deed mij beseffen dat het vervolg absoluut geen kabbelend dagboek mocht worden. Zoals u weet, is het mij pas gelukt om “De Amerikaan van Karadj” te schrijven nadat ik voldoende afstand had tot dat verleden.

Afgelopen jaren heb ik wel een start gemaakt met een vervolg. Dat is de periode van de hoofdpersoon in Nederland. Na 20.000 woorden ben ik er toch mee gestopt. De emoties gingen mij dwars zitten. In die zin dat ik geen richting kon geven aan de scènes zodat ze een betekenisvolle richting kregen. Ik had nog niet voldoende afstand tot de materie. Vandaar mijn tweede boek, “De prijs van vrijheid”.

Dit boek moest van mij vóór 5 mei uitkomen. Ik wilde daarmee de urgentie aangeven van de boodschap van het boek: de golf van de islamisering die in 1979 uit Iran, Afghanistan en Saudi-Arabië is begonnen, heeft het Westen bereikt; leer uit de ervaringen van de Iraniërs en wees niet zo naïef en goedgelovig; er staat te veel op het spel om de andere kant op te kijken en te hopen dat het vanzelf goed zal komen.    

Wij leven in een tijd waarin de werkelijkheid vaak omgekeerd tot ons komt, schrijft u in “De prijs van vrijheid”. “Neem bijvoorbeeld de volgende omkering: de overlevenden van de grootste genocide uit de geschiedenis worden schaamteloos en kwetsend verweten daders te zijn van genocide. De omgekeerde wereld.”

Hoe u ervaart u de aanhoudende hetze tegen de Joodse staat Israël en de Joodse diaspora in ons land?

Keyvan Shahbazi: Deze omkering is een handelsmerk van extreemlinks. De revolutionaire ideologieën hebben geen respect voor de waarden van woorden. Het gebruik van deze omkering in het geval van Joden kan naar mijn mening maar één van de twee achtergronden hebben:

1. Men beschouwt woorden als voorwerpen om ermee te gooien. Dan pak je het zwaarste onder handbereik en smijt ermee richting je tegenstanders; 

of  

2. Men haalt deze zware, donkere, beladen term expres uit zijn juridische context en hanteert die met opzet tegen Joden, want hoe kun je slachtoffers nog harder kwetsen en pijn doen dan ze af te schilderen als hun eigen beulen? Afgezien van de morele verwerpelijkheid van deze omkering tegen elk slachtoffer, mag van mij in dit geval een gevangenisstraf staan op het gebruik van die term tegen Joden, want het is puur antisemitisme.

In “De prijs van vrijheid” onderstreept u dat “de Holocaust een onlosmakelijk deel” is van uw persoonlijke geschiedenis. Zou u dat willen toelichten?

Keyvan Shahbazi: Voor ik in 1983 als vluchteling in Nederland belandde, had ik nog nooit van de Holocaust gehoord. In mijn opvoeding en in het onderwijs was er geen woord over gegaan. Ik vraag mij überhaupt af of in die tijd (vóór internet) er veel Iraniërs waren die daar kennis van hadden. Het enige dat ik wist, was dat er een oorlog was geweest tussen Duitsers en Amerikanen en die laatsten hadden gewonnen. Als ik met mijn broertje een oorlogsfilm naspeelde, wilden we beiden de Amerikaan zijn, want die had gewonnen.

Pas in Amsterdam werd ik geconfronteerd met de lege huizen en de vervallen buurt (Waterlooplein) rondom de Stopera, en met namen als Auschwitz, Buchenwald, Bergen-Belsen, Dachau en Ravensbrück. Eerst kon ik het niet geloven; dat kan toch niet waar zijn, het is onmogelijk, dacht ik. Het ging mijn voorstellingsvermogen te boven. Hoe kan zoiets, vroeg ik mij af. Maar waarom? Wat was het nut ervan? Wat hadden die arme mensen misdaan? Ik begreep er niets, maar dan ook helemaal niets van.

Daarna ben ik mij erin gaan verdiepen. Toen heb ik mij twee dingen gerealiseerd: 1. De vervolging die ik heb meegemaakt, had veel overeenkomst met de verhalen die ik hoorde over de Jodenvervolging, ik herkende hun angst en de radeloosheid om als aangeschoten prooi opgejaagd te zijn; 2. Het feit dat ik zelf in Nederland een veilig heenkomen vond, had alles te maken met die geschiedenis. Ik voelde mij schatplichtig aan al die levens. Daarom sla ik geen 4 mei herdenking over, het liefst in Amsterdamse Hollandsche Schouwburg of De Schaduwkade. En sinds ik kinderen heb, gaan zij ook mee; verplicht.  

Recent dwongen moslimdemonstranten in Barneveld bezoekers van een christelijke bijeenkomst over een Israëlische vlag te lopen. Zo’n scène kopieert in feite praktijken uit de Islamitische Republiek Iran.

Een gezochte vergelijking? Geenszins als we de zin in “De prijs van de vrijheid” lezen: “Jodenhaat is de pestepidemie die vanuit Teheran doelbewust in de wereld van de islam wordt verspreid.” Graag uw commentaar! 

Keyvan Shahbazi: Ik kom daar vandaan, ik spreek de taal, ik ken de cultuur, ik ken de mentaliteit en ik herken de leuzen, de gebaren, de redenaties, de werkwijze. Ik ben ervan overtuigd dat de golf die ik eerder beschreef planmatig en doelbewust aansturing krijgt vanuit het Midden-Oosten. Zie hoe bejubelend de media over dit soort acties bericht geven. Ze gebruiken precies dezelfde terminologieën. Zie de uitspraken en steunbetuigingen van de sleutelfiguren uit het Iraanse regime over de verspreiding van de islam en de verovering van het grondgebied van de ongelovigen.  

En passant is het werkelijk uiterst droevig, welhaast beklemmend, te moeten constateren dat in Nederland over de gehele linie gezagdragers niet de les trekken uit de recente Europese geschiedenis, die u hen en ons allemaal voorhoudt: “dat we nooit, maar dan nooit de andere kant op moeten kijken wanneer de pest van het antisemitisme opduikt”. 

Vanwaar dit grove, levensgevaarlijke verzaken/falen van Nederlandse overheden?

Keyvan Shahbazi: Vergelijk dit even met de vanzelfsprekendheid waarmee we afgelopen jaren ons leger op een haar na hadden afgeschaft, omdat we vrede normaal waren gaan vinden. We hebben elfhonderd tanks weggedaan voor een tiende van de prijs waar we ze nu voor moeten aanschaffen.

Het leed van de Oekraïners heeft ons wakker geschud; dat vrede niet vanzelfsprekend is, dat er leiders in deze wereld bestaan, die niet denken zoals wij. Leiders die niet de voorspoed en welvaart van hun eigen volk als doel hebben. Het Westen was in zijn pijnlijke naïviteit ervan uitgegaan dat je Rusland aan Europa bindt door economische banden aan te gaan, of dat je China democratisch maakt door ze rijk te maken. Op dezelfde wijze zijn we in de afgelopen 30 jaar ook onze vrijheid vanzelfsprekend gaan vinden.

Tijdens de opening van de Holocaustmuseum (dat we thans tot onze schande met rotsblokken moeten beveiligen) en toen de Oostenrijkse president voor het eerst zijn excuses uitsprak over de rol van zijn land bij de Jodenvervolging in Nederland, was alleen het gekrijs van Hamasvrinden vanaf de straat te horen. Om er te komen, moesten de genodigden, inclusief een Holocaustoverlevende met zijn kleindochter, langs de krijsende bende lopen.

Het feit dat de burgemeester van Mokum, de stad van Joden, zich vervolgens beriep op het recht van ‘de demonstraten’ om op zicht- en hoorafstand hun ongenoegen te uiten, is een duidelijk teken van deze bezwijming. Dezelfde dwaling beging ze opnieuw tijdens de herdenking van 7 oktober in 2024 op de Dam. Het duurde tot vlak voor de afgelopen 4 mei herdenking op de Dam alvorens ze tot het inzicht kwam dat het recht op demonstratie niet boven het recht om te herdenken gaat en verbood ze demonstraties op de Dam.  

Deze bezwijming zie je ook bij de zompige besluiteloosheid van de universitaire bestuurders die de krijsende, agressieve vandalen met die ingepakte koppen verzoeken om, nadat dezen voor miljoenen aan vernielingen hebben aangericht, ‘please, please’, het universiteitspand te verlaten.   

Gezien dit Nederlands overheidsfalen richting onze Joodse gemeenschap qua handhaving van haar grondrechten, hoe veilig voelt u zich nog wel als balling van Iraanse origine?

Keyvan Shahbzi: Vervolging laat diepe sporen in de geest achter. Je zintuigen werken anders. Ik zie, hoor en ruik andere dingen. Iemand met mijn verleden maakt bij verbouwing verborgen ruimtes in huis, installeert camera’s, loopt nooit twee keer achter elkaar dezelfde route, vermijdt drukke ruimtes, zit in een zaal altijd dicht bij de uitgang, kiest zijn vrienden zorgvuldig, kijkt onder zijn auto, houdt in de gaten wie naast en achter hem loopt, heeft altijd een overlevingspakket klaar, en nog een aantal andere maatregelen waar ik hier niet op inga

.  

Toen we in Nederland geen Mocromaffia hadden, moest het Iraanse regime eigen moordenaars sturen. Dat was veel omslachtiger dan nu. Ik weet dat mijn leven een paar duizend euro waard is. U weet dat in 2015 (Almere) en 2017 (Den Haag) al twee Iraanse vluchtelingen in Nederland voor de ogen van hun kinderen op straat zijn geëxecuteerd. 

U memoreert in “De prijs van de vrijheid” een telefoongesprek met een Iraanse inlichtingenofficier vanuit Teheran, die u betekenisvol toevoegde: “Wij vergeten niets en wij vergeven niets, want wij bewandelen het pad van Allah.” 

Ligt er soms in Teheran een dodenlijst van Iraanse vluchtelingen in Nederland klaar? 

Keyvan Shahbazi: Dat is een feit. Sinds 1979 zijn al 540 dissidenten buiten Iran vermoord. De angst is groot onder de Iraanse vluchtelingen. Men vertrouwt elkaar niet makkelijk. Die inlichtingenofficier zei ook tegen mij dat ze veel meer van mij weten dan ik mij realiseer. Hij wilde dat ik met een code, die hij kon geven, naar de ambassade in Den Haag ging om een paspoort te krijgen. ‘Ik haal je zelf bij de vliegtuigtrap op en rijd je naar jullie huis’, zei hij. Hij benoemde Den Haag ook expres niet op zijn Perzisch: ‘La Haye’, maar op zijn Nederlands: ‘Den Haag’. Een duidelijke waarschuwing: wij zijn in de buurt.  

En welk effect (voorzorgsmaatregelen bijvoorbeeld) sorteert dat op uw persoonlijk leven? 

Keyvan Shahbazi: Zoals ik zei, is mijn geest vervormd. Ik kijk al sinds 1983 over mijn schouder. Dat is geen zorgeloos leven. Maar dat went wel. Je kinderen blijven je zwakke plek. Ik hoop alleen dat de kinderen het niet zien, als het zo ver is. Zoals bij de twee vluchtelingen in Almere en Den Haag die ik eerder beschreef. Ik wil niet dat ze dat beeld voor de rest van hun leven meenemen.  

Eind december 2024 noteerde u: “Ruim veertig jaar later heeft de angst mij in Amsterdam ingehaald, maar ik ben nu te oud om opnieuw te vluchten.” (pagina 162 in “De prijs van vrijheid”).

Er heerst in Nederland een groeiende, zij het doorgaans stilzwijgende vrees voor de islamisering van onze samenleving.

Vandaar uw angst?

Keyvan Shahbazi: De vrees voor de islamisering van Nederland is zeer reëel. Maar helaas wordt het niet serieus genomen door de politiek. Onze tolerantie wordt door intoleranten tegen ons gebruikt. Ik vind het absoluut onbegrijpelijk dat onze minister van Justitie en Veiligheid Van Weel laatst via zijn partij (VVD) een motie in de Kamer torpedeerde die het organiseren van iftar bij de politie verbood. De Moslimbroederschap is een zeer gevaarlijke clandestiene organisatie die zich langzaam aan het ingraven is in het Westen. Daar is de overheid niet alert op en laat zich door een vals beroep op het anti-discriminatiebeginsel en de vrijheid van onderwijs en godsdienst chanteren.

Vooral het lokale bestuur in de grote steden is een zwak punt. Ik wijs op de oproep om afscheid te nemen van de scheiding tussen kerk en staat door de DENK-wethouder in Rotterdam. In Amsterdam-Slotermeer zag ik bij een demonstratie een groot spandoek. Daarop stond: There is only one solution: The islamic revolution. Er liepen baardmannen en ingepakte vrouwen mee. De rillingen liepen over mijn lijf. Dat is een oproep tot de omverwerping van onze democratie, onze rechtsstaat, dacht ik direct. Een alerte overheid grijpt dan in. Maar ik was de enige die mij in de media daartegen uitsprak. Gelukkig heeft De Telegraaf het aangevuld en het op de voorpagina gezet. Maar vervolgens gebeurde er niets. Helemaal niets.  

Jaren geleden uitte wijlen Hans Jansen, de bekende arabist, zich daarover al uitgesproken pessimistisch.

Valt dit proces nog te stuiten? 

Keyvan Shahbazi: Ik ken bekende schrijvers die die hoop hebben opgegeven. “Europa is verloren”, zei een Joodse schrijver laatst tegen mij. Tijdens de conferentie over vijftig jaar CIDI in Amsterdam sprak mij een dame aan met de vraag hoe ze kon weten wanneer het nog niet te laat is om te vertrekken naar Israël. “Jij als ervaringsdeskundige moet het weten”, zei ze. Ik schrok van de ernst waarmee ze die vraag stelde en ik dacht bij mezelf, waar moet ík dan naar toe?

Ik wijs op het interview met Jael de Jong Weissman in het EW magazine van 5 juni. Zij is de directrice van de Joodse school Cheider in Amsterdam. Ze zegt: “De vorige keer dat we weg moesten, gingen we met treinen, deze keer gaan we per vliegtuig, business class. De vorige keer zaten jullie vijf jaar in een dictatuur, waar denk je dat je deze keer in achterblijft?” Een totalitaire staat, zou mijn antwoord zijn. Ik had het niet beter kunnen formulieren. Met het vertrek van de laatste overgebleven Joden uit Europa zal de ziel en het geweten van dit continent voorgoed verloren gaan.  

De door Hamas op Israëls bodem gepleegde massamoord (7 oktober 2023) fungeert in dit proces van (zelf)islamisering verbijsterend genoeg als een katalysator.

Ziet u dat ook zo?

Keyvan Shahbazi: Dat is duidelijk. En verbijsterend genoeg werd de pogrom waarbij 1200 onschuldige burgers werden afgeslacht de Joden zelf verweten. Als dat geen antisemitisme is, dan weet ik het niet. Het was een les uit de praktijk voor mensen zoals ik die later over de Holocaust hebben gehoord. Ik realiseerde mij nog eens goed hoe de Jodenvervolging uit het verleden, die we in de boeken hebben gelezen, was vormgegeven.

De bekende NRC-columniste, die zichzelf Midden-Oosten deskundige laat noemen (u weet wel wie ik bedoel), begon al op 8 oktober “context te geven”. “Ja, maar …” De stercolumniste van de Volkskrant riep in haar column het publiek op om stations te gaan bezetten. 

Het huwelijk tussen islam en links, tussen islamisme en extreemlinks werd bezegeld met Hamas als bemiddelingsbureau, en ze vierden het over de lijken van de afgeslachte Joden, op stations, op straten, op de campussen. Te weerzinwekkend voor woorden.  

*Een Joodse dame vroeg u recent: “Wanneer ben ik nog op tijd om voordat het te laat is naar Israël te vertrekken.”

Een schokkende vraag, maar tegelijkertijd toch ook een reële, vindt u niet? Zo ook een diep beschamende voor de Nederlandse samenleving, dat het al zover is gekomen. De aanjagers van antisemitisme wordt immers geen strobreed in de weg gelegd, in de politiek, in de media, op de universiteiten. Opnieuw: Wat (nog) te doen hiertegen? 

Keyvan Shahbazi: Waar dan ook ter wereld, wanneer een totalitaire ideologie opkomt, is er maar één groep die als eerste in de verdrukking komt. Dat zijn de joden; de kanaries in de kolenmijn van de geschiedenis.

Een van de stukken in “De prijs van vrijheid” heet “Zwijgen maakt Joden onzichtbaar”. Dat geldt niet alleen voor Joden. Nederlanders hebben al een keer de andere kant opgekeken bij wat de Joden ondergingen. Als het tot nu toe niet is gelukt, is het nog niet te laat om daar lering uit te trekken. Zwijg niet, spreek je uit, luid en duidelijk. Als steunbetuiging aan de Joden hang ik regelmatig de Israëlische vlag uit. Dat is het minste wat ik kan doen. Laten meer mensen dat doen. 

Dit interview vond plaats na het recente verschijnen van “De prijs van vrijheid”, door Keyvan Shahbazi, uitgever Ezo Wolf.