“Alleen al het begrip ‘Israëlkritiek’ is antisemitisch, als je er goed naar kijkt”

Slechts een klein bord duidt de dependance aan van de Universiteit Basel waar het Centrum voor Joodse studies is gevestigd. Alsof het niet echt tot het universitaire bedrijf hoort, aldus de Neue Zürcher Zeitung (NZZ). De krant sprak daar uitvoerig met een prominente bewoner, de antisemitisme-expert Erik Petry (27 november 2024).

Petry doet al 26 jaar wetenschappelijk onderzoek in Basel. Daarnaast is de hoogleraar Joodse studies ook voorzitter van de Zwitserse Vereniging voor Judaïstisch Onderzoek en bestuurslid van de Stichting tegen Racisme en Antisemitisme.

Al twee keer maakte de professor mee dat zijn colleges ernstig werden verstoord. Hij zou eenzijdig doceren. “Een gesprek was onmogelijk. De persoon schreeuwde om zich heen. Ook buiten de collegezaal was er een protestbijeenkomst. Het was griezelig. Een deel van mijn studenten durfde uit angst voor geweld de collegezaal niet te verlaten.”

Deze verstoringen van Petry’s colleges leidden tot speciale bewaking. Desondanks bleef er in de collegezaal een sfeer van wantrouwen en spanning bestaan, vertelt hij. “Elke keer, wanneer iemand zich meldde, die ik niet kende, doemde de vraag op: Wat komt er nu?”

De antisemitisme-expert verbaast zich er niet echt over dat de Jonge Socialisten in Zwitserland recent besloten de BDS-campagne te ondersteunen. Heel ondoordacht, oordeelt hij. “In de Joodse geschiedenis heeft de boycot een heel andere betekenis, denk slechts aan de nazitijd.”

Petry aarzelt geen moment om de BDS-beweging ronduit als antisemitisch te bestempelen. “BDS valt ook de Joodse staat Israël aan. Ze verlangt diens ontbinding of stelt eisen die daarop uitlopen. Een recht op terugkeer voor alle Palestijnse vluchtelingen zou bijvoorbeeld dit gevolg hebben…” Bijna zes miljoen, noemt hij.

En passant wijzen de Jonge Socialisten de beschuldiging van antisemitisme beslist af. Hoe kun je legitieme kritiek op de politiek van de staat Israël afgrenzen van antisemitisme, wil de NZZ van Petry weten.

Zijn heldere antwoord is het citeren waard: “Er zijn de drie D’s, die een aanwijzing leveren: wie Israël demoniseert, delegitimeert, of op het land een “dubbele standaard” toepast, moet zich de beschuldiging van antisemitisme laten welgevallen. Ook in de Israëlische media is er enorme kritiek op de politiek van Netanyahu, telkens weer wordt hij opgeroepen af te treden. Maar natuurlijk beweert daar niemand dat de minister-president handelt, zoals hij handelt, omdat hij Jood is. Alleen al het begrip “Israëlkritiek” is antisemitisch, als je er goed naar kijkt.”

Waarom, vraagt de NZZ. Dit begrip houdt in, zo luidt Petry’s argumentatie, dat men Israël de legitimiteit ontzegt. “Eigenlijk zou deze staat niet mogen bestaan. Ook wanneer wij de expansiedrift van Poetin klip en klaar afwijzen, zou toch niemand op de idee komen om Rusland een recht van bestaan te ontzeggen. Niemand spreekt van “Ruslandkritiek”. Of neem de VS: daar hebben we nu debatten over, hoe het kan zijn dat de Amerikanen weer Donald Trump kiezen, zijn ze soms allen gek? Maar niemand zegt: misschien moeten we de VS opheffen.”

Hoe moeten we dan Jodinnen en Joden plaatsen, die “Israëlkritische” organisaties als BDS steunen, wil de Zwitserse kwaliteitskrant vervolgens van de hoogleraar weten.

Opnieuw klinkt een duidelijke repliek: “Dat toont alleen maar aan dat ook de Joodse gemeenschap heterogeen is. En niet zo monolitisch als veel mensen dat zich voorstellen. Wanneer uit Zwitserland iemand zich totaal verward zou uiten, zou men toch ook niet zeggen: dat heeft een Zwitser gezegd, dus moet het kloppen. Bovendien vindt er een constructieve interne Joodse dialoog in Israël plaats, ver verwijderd van de schelle publieke debatten.”

De prominente inbreng van politiek links bij BDS en pro-Palestijnse manifestaties verbaast Erik Petry geenszins. “Het zou goed zijn geweest, als dat eerder was opgemerkt, dan was men wellicht niet zo verrast geweest. De idee, dat er ter linkerzijde geen antisemitisme voorkomt, is een mythe. Wetenschappelijk staat dat al lang vast. Nu is dat allemaal veel zichtbaarder geworden.”

Interessant genoeg, aldus de antisemitisme-expert, past de uitspraak van de Duitse AfD”er Gauland (het nationaalsocialisme zou “een vogelpoepje in de geschiedenis zijn”) zeer goed bij die slogan van extreemlinks (“Free Germany from jewish guilt”). “Duitsland moet zich dus van de eigen geschiedenis losmaken en zich niet meer door de herinnering aan de Shoa laten leiden”, duidt Petry. Opnieuw een illustratie van het bekende Franse spreekwoord dat “de extremen elkaar raken”.

Van het doorsnee publieke beeld van Joden, zeg maar de karikatuur, geeft de hoogleraar nog een frappant voorbeeld: “Als ik schoolklassen laat schatten hoeveel Jodinnen en Joden Zwitserland telt, heb ik weleens gehoord dat moeten er een miljoen zijn! Het aantal Jodinnen en Joden wordt dus enorm overschat.” De NZZ spreekt van nog geen 20.000…

Vandaag de dag is het, paradoxaal genoeg, bijkans mode om Jodenhaat te relativeren. Het zou gevaarlijk zijn om achter elk voorval antisemitisme te zoeken. Petry keert zich ferm tegen deze voorstelling van zaken. Jodenhaat is niet pas Jodenhaat wanneer er ernstig geweld in het spel is. “In principe was alleen Auschwitz antisemitisme. Dat is fout. Een antisemitisch incident is een antisemitisch incident, een “beetje antisemitisch” bestaat niet.” Tegelijkertijd bepleit hij een kwalitatief onderzoek naar elk geval van Jodenhaat om algemene beschuldigingen uit te sluiten.

Heel verhelderend is de uitleg die Petry geeft aan het eeuwenlange voortbestaan van Jodenhaat. Antisemitisme is zeer variabel en flexibel inzetbaar. Het fungeert als instrument om de wereld te verklaren en iemand daarvoor verantwoordelijk te stellen. ‘Er is geen nieuw antisemitisme. Het is altijd het oude fenomeen in nieuwe vormen.”

De rol van “eeuwige zondebok” kregen juist de Joden toebedeeld omdat “de Joodse groep binnen de maatschappij bestaat -ze staat er niet buiten!-, maar als geïsoleerd wordt waargenomen, als afgekapseld. Als zondebokken is zo’n groep beter geschikt dan mensen, die helemaal buiten de samenleving staan en waarvan men meent elk moment af te kunnen komen".

De hoogleraar Joodse studies verduidelijkt deze uitleg met een concreet voorbeeld. Spreek je over “Joden in Zwitserland”, dan klinkt dat alsof deze mensen geen Zwitsers zijn, ook al bezitten ze een Zwitserse pas en wonen hun families al sinds eeuwen in het land. Een oude Zwitser zei Petry eens hoe hij de houding van de meerderheid in de samenleving ziet: ‘Wij zijn Zwitsers, maar blijven altijd vreemden.”

Het antisemitisme zal nooit verdwijnen, is de vaste overtuiging van onderzoeker Petry. Heel eerlijk voegt hij daaraan toe: “Dat is in wezen een volkomen pessimistische uitspraak over mijn werk. Ik moet me dan afvragen: waarvoor doe ik dat hier eigenlijk?”

Maar ook hier heeft hij een goede reden paraat. “Er blijft ons toch eigenlijk niets anders over dan verder te strijden tegen het antisemitisme.” Petry heeft daar ook een zeer persoonlijk motief voor. Een paar jaar geleden kregen twee nauw bevriende Joodse families bijna gelijktijdig een meisje. Allebei met de naam Alma. “Ik zou er graag alles voor willen doen dat deze beide Alma’s op een dag niet meer met dezelfde beschuldigingen worden geconfronteerd, die wij vandaag moeten aanhoren.”

Bron: “Antisemitismus verschwindet nie”, interview met antisemitisme-expert prof. dr. Erik Petry (Universiteit Basel) in de NZZ, 27 november 2024.